معماري بنا
دژ شيخ ماخو يكي از آثار دوره ساساني شهرستان دره شهر است كه بر يک بستر طبيعي و در يک تورفتگي غار مانند ( ناوديس ) و يا به اصطلاح اشگفت ساخته شده است . اين بستر در ارتفاع 6 متري از کف رودخانه ايجاد شده است . سطح داخلي و طبيعي اين اشگفت برابر 126 متر مربع است که از شيب 4 تا 6 درجه برخوردار است و شکل ظاهري سطح اين پناهگاه به صورت يک نيم دايره کشيده شده است . اين بستر در ارتفاع ? متري از کف رودخانه ايجاد شده است ، سطح داخلي و طبيعي اين اشگفت برابر 126 متر است . براي دسترسي به فضاي داخل قلعه پله ‌هايي ساخته شده که اين مکان را فراهم نموده است ، اما در حال حاضر به علت گذر زمان آثاري از آن مشاهده نمي ‌شود و به کلي تخريب شده‌ اند.

ساختار اين بنا تلفيقي از مصنوعات بشري و طبيعت است که توانسته مقابله ‌اي تقريباً برابر در گذشت زمان با عوامل مخرب جوي داشته باشد . سازندگان بنا به خوبي دانسته‌ اند که براي حفظ و بقاء آثار چه نوع مصالح و با چه شيوه ‌اي اجرا نمايند . نوع مصالح همگون با ساير قسمت ها و عاملي در سالم ماندن ديوار بوده است و در آن از قلوه سنگ هاي نيمه‌ درشت رودخانه ‌اي استفاده شده است . ملات بکار رفته در ساخت اين قلعه ملات گچ نيم ‌کوب مي‌ باشد . کليه اتصال ها و پوشش سقف و قفل و بست هاي اين بنا از مصالح مصرفي در کل بنا بوده و هيچ ‌گونه مصالح ديگري از قبيل آجر و ... چه در پوشش سقف و چه در ديوار به کار نرفته است . پوشش سقف در اين بنا از مصالح طاق سنگي است که بصورت ضربي اجراء شده است . در نماي داخل ديوار آثاري از چوب وجود دارد که وظيفه اتصال بين ديوار و صخره‌ هاي جانبي را داشته که عامل پايداري ديوار در گذر زمان نيز بوده است . نوع اين چوب ها از چوب هاي بلوط منطقه بوده است . در ساختار اين بنا از دو نوع تيرکش استفاده شده است يکي بصورت کنگره ‌ها با مقطع مربع و ديگري در ديوار با مقطع ذوزنقه مي باشد . اندود کاري اين قلعه از نوع اندود گچي است که با استفاده از دست و در قاب هاي يکسان بر روي ديوار انجام شده است . اين اندود در دوره هاي بعدي تجديد شده است که آثار آن مشاهده مي‌ شود.

تاسيسات جانبي بنا
در محدوده اين اثر تاسيسات جانبي هم‌ دوره وجود ندارد ، ليکن آثاري از يک آسياب آبي متعلق به دوره صفويه درست در مقابل دژ ديده مي شود . بنا تا حدود 65% تخريب شده است و مصالح آن از سنگ و گچ مي ‌باشد .