قرآن نگل يکي از مهمترين جاذبه هاي گردشگري استان کردستان است و نزد مردم منطقه ابعاد معنويي اين اثر ، ارزشي بسيار دارد . روستاي نگل به دليل وجود اين قرن ، روزانه ميزبان صد ها تن از مشتاقان و علاقه‌ مندان آثار مذهبي و تاريخي است . طول خود قرآن 38 ، عرض آن 21 و قطر آن 13 سانتي متر است .
خط قرآن کوفي و داراي نقطه و اعراب و در قسمت سر سوره ها و شماره هاي آيات مطلا و مزين به نقوش گياهي است . بر اساس شواهد موجود ، شيوه نگارش و اعراب ‌گذاري آن ، احتمال مي رود اين قرآن در سده هاي چهارم يا پنجم هجري قمري نگاشته شده باشد . صفحات قرآن ضخيم و به علت تشابهي که با پوست دارد ، در بين مردم به پوست آهو شهرت يافته است . قطع قرآن ،‌ رحلي بزرگ ، جلد آن چرمي و به رنگ آن قهوه ‌اي تيره است .
مردم منطقه پيدا کردن اين اثر تاريخي و نفيس را در دوران صفويه و توسط يکي از چوپاني همين روستا بوده که در اين منطقه مشغول چراي گوسفندان بوده که ناگهان گُل بسيار زيبايي ، توجه او را به خود جلب مي‌ کند . وقتي گُل را از دل خاک بيرون مي‌ آورد ، چاله اي پديد ميايد و صندوقچه اي مي‌ بيند .

چوپان که به تنهايي نمي ‌تواند صندوقچه را بيرون آورد ، اهالي روستا را خبر مي ‌کند . مردم ، صندوقچه را بيرون مي ‌آورند و قرآن بزرگي در آن صندوقچه مي يابند که گويا بر پوست آهو نوشته شده است . اهالي اين امر را به فال نيک گرفته ، در همان مکان مسجدي مي‌ سازند و روستاي نگل نيز که چند کيلومتر دورتر از مکان امروز آن است را به محل جديد انتقال مي‌ دهند و روستاي نگل نيز چند کيلومتري از محل اصلي خود تغيير کرده و به محل کنوني انتقال يافته است .
مردم بر اين اعتقادند چون اين قرآن در اثر توجه چوپان به گُلي زيبا ، کشف شده بود ، اين محل به « نوگل » معروف شد و مردم ، مسجدي به نام « مسجد نوگل » را بنا نهادند که به مرور زمان به « مسجد نگل » شهرت يافت . براي « نگل » معنا هاي ديگري نيز يافت شده است از جمله به معني زمين سنگي و سنگلاخ ، همچنين ممکن است تغيير يافته‌ کلمه‌ « نيل » به معني شعله‌ آتش باشد که نشان از ترويج آيين زردشت در اين منطقه دارد .
در مورد اين اثر تاريخي در کتاب ‌هاي حديقه ناصريه و تحفه ناصريه مطالبي به اين شرح آمده است : ... در يکي از دهات اين بلوک که نگل اسم دارد ... و در مسير قديمي که به مسجد عبدالله عمر يا عبدالله عمران مشهور است ، قرآني در اين مسجد هست خيلي بزرگ که به خط کوفي نوشته شده است .
بنا به اعتقادات و باور هاي مردم يکي از چهار قرآن خطي است که در زمان خليفه سوم به رشته تحرير در آمده و به چهار اقليم دنيا فرستاده شده است . به همين دليل ، مردم اعتقاد زيادي به اين کلام الهي دارند و نزد مردم منطقه ابعاد معنوي اين اثر ، ارزشي بسيار دارد . مردم روستا در حل مشکلات و گرفتاري ‌هاي زندگي خود از آن ياري مي ‌جويند و قسم دروغ به آن را گناهي بزرگ و نابخشودني مي‌ دانند .

وضعيت نگهداري از قرآن
اين قرآن هم ‌اکنون تحت نظارت سازمان اوقاف بوده و هيئت امناي مسجد روستا ( که در چند سال اخير به طور کامل بازسازي شده و داراي دروازه ‌اي با عنوان دروازه قرآن است ) از آن نگهداري مي کنند .
چند برگ قرآن مذکور پس از سرقت ‌هاي پياپي و هم‌ چنين بوسيدن و زيارت آن توسط زائران از بين رفته است . به دليل اهميت تاريخي اين قرآن و نيز جايگاه بارز آن در اعتقادات مردم منطقه ، مقام معظم رهبري براي محفوظ ماندن قرآن از دستبرد هاي احتمالي دستور داد جايگاهي محکم و مطمئن براي نگه ‌داري اين قرآن بسازند .
اين قرآن طي ساليان گذشته مورد استفاده عموم بوده و چندين بار نيز به سرقت رفته است به همين دليل آسيب هاي فيزيکي و شيميايي زيادي مانند پارگي ، لکه هاي ناشي از اثر انگشت ، امضاي يابندگان و ... ديده ‌است . با توجه به سرقت‌ هاي پياپي ، قرآن مذکور هم‌ اکنون در محفظه شيشه‌ اي ضد گلوله بدون شرايط محيطي از نظر دما و رطوبت نگهداري مي‌شود و نياز مبرمي به انجام امور حفاظتي و تحقيقاتي احساس مي ‌شود . قرآن نگل که مرداد ???? از مسجد روستاي نگل به سرقت رفته بود ، اواخر آذر ???? در جهرم در استان فارس کشف شد . سرقت قبلي در سال ????رخ داده‌ بود . اهالي روستاي نگل تمايلي ندارند که قرآن در اختيار ميراث فرهنگي باشد و ترجيح مي‌ دهند قرآن در محل اصلي خود يعني مسجد روستاي نگل نگهداري شود .
با توجه به مذاکرات صورت گرفته با اعضاء هيئت امناي مسجد در خصوص حفاظت و مرمت اين اثر تاريخي در محل و تقبل هزينه و تأمين مکان مورد نياز ، پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاريخي - فرهنگي در نظر دارد با اعزام هيأتي جهت ارايه راهکار هاي حفاظتي و مرمتي در محل ، نسبت به شروع عمليات حفاظت و مرمت قرآن مذکور اقدام نمايد .