قلعه دختر
قلعه دختر استان فارس در شش کيلومتري جاده فيروزآباد به شيراز در دامنه کوهي مشرف به جاده قرار دارد که پس از طي مسافتي حدود ??? متر مي ‌توان به قلعه رسيد .
تمام قلعه از سنگ هاي درشت ساخته و سنگ‌ هاي نم ، تراشيده شده ‌اند ولي سنگ‌ هاي پي ‌ها و داخل ديوار ها از قلوه سنگ‌ هاي درشت رودخانه ‌اي تشکيل شده ‌اند . عظمت بناي اين قلعه ، مبهوت کننده ‌است و ديوار هاي بلند آن با همه شکستگي و ريخته شدن ، هنوز هم شکوهي خيره کننده دارند .
در قسمتي از قلعه دهانه غاري ديده مي ‌شود که به قول بعضي از محلي‌ ها اين غار راهي به کاخ اردشير بابکان ( کاخ ساساني ) در جلگه فيروزآباد داشته ‌است . يعني در زمان حمله دشمن به قلعه ، محصورين قلعه مي ‌توانستند از طريق اين غار با شهر ارتباط داشته باشند و بتوانند غذا و نيروي انساني وارد قلعه کنند .
قلعه دختر فيروزآباد فارس ، از بناهاي ماندگار دشت تاريخي فيروزآباد مي باشد که از دوران ساسانيان به يادگار مانده است . اين قلعه در آستانه دره تنگ آب و در نقطه اي که شيب زمين در آن ، يک دروازه طبيعي را به وجود آورده ، قرار گرفته است . قرار گرفتن اين کاخ بر فراز دشت ؛ امکان نظارت بر راه کف دره را که به فيروزآباد منتهي مي شود ، فراهم آورده است . فاصله دژ دختر از شهر فيروزآباد کنوني حدود 6 كيلومتر مي باشد . اين دژ مستحكم و نسبتا بزرگ كه بر تمام منطقه تسلط دارد ، به احتمال زياد براي ديدباني و حفاظت از پايتخت اوليه ساسانيان در شهر گور ، به وجود آمده است . قلعه دختر داراي اتاق ها و راهرو هاي تو در تويي است كه در ساختن آنها از سنگ ‌هاي نتراشيده و گچ ساروج استفاده شده است . اين قلعه در مقايسه با بنا هاي مربوط به اردشير بابكان ، از استحكام كمتري برخوردار است . از ويژگي هاي اين قلعه داشتن مخزن آب سنگي است كه در دل كوه ايجاد كرده‌ اند و در مواقع مورد نياز احتياجات قلعه را بر طرف مي‌ كرده است .
چنانکه کاوش هاي قلعه دختر نشان داده ، کمربند دفاعي اصلي دژ که خود داراي بازو هاي دفاعي پيش آمده است ، ارتفاعي در حدود 6 يا 7 متر داشته . کنگره هاي دفاعي که در دو يا چند رديف مرتب و متداخل قرار گرفته و پله هايي که به طرف دالان هاي نگهبانان مي رفتند ، در پس راه باريکي به ضخامت تقريبي 50 سانتيمتر قرار گرفته بودند که از رو يا پشت ديوار هاي مربوط به فضاهاي اسلحه خانه و سربازخانه مي گذشت . ساختمان مدور که محل تخت و بارگاه بود و به يک سياه چال عظيم شباهت دارد ، چونان برجي با شکوه بر فراز تپه قد برافراشته است .
به نظر مي رسد که همراه با موفقيت هاي سياسي پادشاهان ساساني ، قلعه دختر جاي خود را به کاخ بزرگي در دشت ، يعني کاخ آتشکده داده است . اردشير پس از پيروزي بر پادشاهان پارتي و خود را " شاه شاهان " خواندن ، هنوز ناچار بود براي تحکيم قدرت خود بر ايران زمين ، درگير نبرد شود . اما ديگر خطر ، اقامتگاه او را در فيروزآباد تهديد نمي کرد . پس احتمالا کاخ کوهستاني ، که تنگ و صعب العبور و پذيرايي ميهمانان و خوشگذراني در آن دشوار بود ، به عنوان محل اقامت رها شد و جاي خود را به کاخي بزرگ داد ، که در کنار برکه اي باصفا و پر از درختان قرار گرفته بود . اين کاخ بزرگ امروزه به نام هاي آتشکده فيروزآباد ، کاخ فيروزآباد و آتشکده ساساني معروف است .