ما و ماهان و خطه ي کرمان
سعدي و لوليان شيرازي

آرامگاه يا آستانه شاه نعمت الله ولي در ?? کيلومتري جنوب شرقي شهر کرمان در شهر ماهان واقع شده ‌است . شاه نعمت الله ولي که نام وي نور الدين بوده در حلب زاده شده و دوران کودکي و نوجواني را در کرمان گذرانده است . شاه نعمت الله علاوه بر مقام والايش در عرفان ، در شعر و ادب هم پايگاهي برجسته داشته و ديواني از قصيده و غزل و مثنوي و رباعي دارد . مرگ اين عارف بزرگ در سال 834 هجري قمري اتفاق افتاده و مزار وي در شهر ماهان يکي از باصفا ترين بقعه هاي ايران به حساب مي آيد ؛ و طي قرن ها همواره مورد توجه و ارادت صوفيه و عرفا و شاعران بوده و هست .

سخن من نمکين است و برت مي آرم .
مي برم زيره به کرمان ؛ به نمکسار نمک

دراويش نعمت اللهي که پيروان اين عارف شهير هستند در خانقاه اين بقعه معتکف بوده اند و به انجام مراسم مي پرداخته اند . بناي اصلي آستانه ماهان متعلق به نيمه اول قرن نهم هجري قمري ( 840 هجري قمري ) است که بعدا ساختمان هايي به بناي اوليه اضافه شده است . اين الحاقات بيشتر متعلق به دوران شاه عباس اول صفوي و محمد شاه و ناصر الدين شاه قاجار مي باشد ؛ که به عرفا و بزرگان شيعه ابراز ارادت مي کرده اند .

قديمي ترين قسمت آستانه ، گنبدي است که بر مزار شاه قرار دارد ، اين گنبد در سال 840 هجري قمري به هزينه و دستور احمد شاه بهمني دکني که از ارادتمندان شاه نعمت الله بود ، ساخته شده است .اين بنا ????? متر مربع مساحت داشته است . آستانه شاهکاري است از هنر معماري شش قرن اخير با تلفيقي از فضاي معماري مقبول و باغسازي بسيار فرح انگيز و صفايي عارفانه .
بارگاه شاه نعمت الله از ورودي شمالي شامل صحن اتابکي ، صحن وکيل الملکي ، رواق شاه عباسي ، چله خانه ، صحن مير داماد ( حسينيه ) و سردر محمد شاهي مي باشد .

گنبد زيرين مزار شاه نعمت ، داراي کاربندي بسيار زيباست و گنبد روئين با کاشي کاري فيروزه اي مزين شده و بر گريو گنبد عبارت " يا مقلب القلوب و الابصار و سبحان الله و الحمدالله و لااله الا الله و الله اکبر " با خط بنايي از کاشي به چشم مي خورد . سه طرف مرقد را رواق وکيل الملکي احاطه نموده و در طرف جنوب گنبد رواق شاه عباسي قرار دارد . در هاي زيباي مقبره ساخته " عليشاه نجار " مي باشد . بر بدنه شمالي سردر ورودي به حرم ، داخل رواق شاه عباسي ، سنگ زيبايي مزين به نام دوازده امام (ع) نصب است که شخصي به نام قطب الدين ، نذر شاه نموده است . در زاويه جنوب شرقي حرم ، دري خاتم کاري است که به چله خانه باز مي شده و اکنون چله خانه جزو رواق شده است .

چله خانه احتمالا قبل از عصر صفويه ساخته شده که در زمان احداث رواق آن را حفظ نموده اند . تزئينات داخل آن بنا به تنوع رنگ ها مربوط به دوران بعد از تيموريان است . چله خان نيز مانند گنبد از قديمي ترين آثار ساختماني مجموعه است . در شرقي ، رواق شرقي ، به صحن دلگشايي باز مي شود که سي و دو متر عرض و چهل و چهار متر ارتفاع دارد . باني اين صحن ، محمد اسماعيل خان وکيل الملک مي باشد .
از ملحقات آستانه کاروانسرايي است از دوره قاجاريه که کنار ضلع غربي آستانه قرار گرفته است . اين کاروانسرا که ورودي آن در جهت شمال واقع شده از شاه نشين و صحن و حجره هائي در اطراف تشکيل مي شده است . اين کاروانسرا به مرور به صورت نيمه مخروبه درآمده و عملا استفاده اي از آن نمي شد تا اينکه برنامه تعميرات و احياي کامل کاروانسرا انجام گرديد . قبر " امير نظام گروسي " در جنوب ايوان وکيل الملکي قرار دارد .
در اين آستانه موزه اي نيز ايجاد شده است که در آن اشياي نفيسي به خصوص اشيايي مربوط به عرفا و متصوفه مانند کشکول و تبرزين و شمعدان و ... وجود دارد . در اين موزه دو صفحه از قرآني باقي مانده که به خط کوفي است و سبک نگارش آن ، تاريخ کتاب را مطمئنا از هشتصد سال پيشتر مي برد ..

ورودي امروزي آن از سمت شرق مي‌ باشد که به صحن اتابکي و از آنجا به صحن وکيل الملکي که به رواق هاي دوره قاجاريه و گنبدخانه و رواق شاه عباسي و صحن حسينيه دسترسي دارد منتهي مي ‌گردد . آخرين صحن اين بنا بيگلربيگي است که به خانه متولي باشي ختم مي‌ گردد . اين مجموعه طي شش قرن بنا شده و تداوم معماري ايران را در شش قرن گذشته و به صورت زيبايي به تماشا گذارده ‌است .

بيشترين توسعه اين مجموعه در دوران قاجاريه انجام شده . معماران آن استاد « کمال الدين حسين » و باني آن بکتاش خان ( رواق و صحن ميرداماد ) ، « استاد رضاً و باني آن » عبدالحميد ميرزاً ( صحن حسينيه ) مي باشد .

صحن وکيل الملکي و رواق ها به دستور وکيل الملک اول و دوم در سال هاي ???? ه.ق. بنا گرديده ‌است .