طاق بستان يا ( طاق وستان ) در سمت راست ورودي شهر کرمانشاه ، در شمال شرقي اين شهر ، مجموعه اي از سنگ نگاره ها و سنگ نبشته هاي دوره ساساني است که با فضاي مرکبي از کوه ، چشمه و آب ، به گردشگاهي مصفا و چشم اندازي دل انگيز بدل شده است . طبيعت اطراف طاق بستان در زمان ساسانيان بيشه زاري مناسب براي شکار سلاطين بوده است . بقاياي ديوار هايي که در انتهاي بيشه ، راه بر شکار از کوه رانده شده مي‌ بسته ، هنوز باقي است . پس از ورود به مدخل طاق بستان ، اولين سنگ نگاره به اردشير دوم مربوط است . اردشير بين اهورا مزدا و ميترا قرار گرفته ، روي خود را به سوي اهورا مزدا گرفته و با دست چپ حلقه مودت را از وي دريافت مي کند . زير پاي شاه و اهورا مزدا دشمن يا ( اهريمن ) بر زمين افکنده شده است . بعد از اين نقش ، طاق کوچکي قرار دارد که پيکره شاهپور دوم و پسرش شاپور سوم بر آن ديده مي شود . بالاي هر کدام از اين سنگ نگاره ها در سطر هايي به خط پهلوي ساساني صاحب نقش معرفي شده است . در سومين بخش از اين مجموعه ، مدخل طاق از بالا تا پايين سنگ نگاره زيبايي از نقش فرشتگان بالدار ، درخت زندگي ، مجالس شکار گراز در بيشه زار و شکار مرغان و ماهيان در مرداب و نقوش فيل ، اسب و قايق و .... وجود دارد که همراه نوازندگان ، مجلس شادماني را حکايت مي کند . در پايين اين نقش ، سواري بر اسب ، زره پوش و مسلح ديده مي شود که برخي آن را نقش ( پيروز ساساني ) و برخي ديگر نقش خسرو پرويز مي ‌دانند .
 
طاق بستان    
محوطه تاريخي طاق بستان در دامنه کوهي به همين نام و در کنار چشمه اي در شمال شرقي حاشيه کنوني شهر کرمانشاه واقع شده است . در اين محوطه ، آثاري از دوره ساساني وجود دارد که شامل سنگ نگاره اردشير دوم و دو ايوان سنگي بنام هاي ايوان کوچک و بزرگ است . در مورد زمان ساخت اين ايوان در ميان محققين سه ديدگاه وجود دارد . ديدگاه اول توسط اردمن ( Erdmann ) مطرح شده است به نظر او ، اين ايوان در زمان پيروز يکم ( 459 ـ 448 م ) ساخته شده است .
 ديدگاه دوم توسط هرتسفلد ( Herzfeld ) ارائه شده است ؛ او اظهار مي کند که اين ايوان در زمان خسرو دوم ( 628 ـ 590 م ) ساخته شده است . ديدگاه سوم توسط فن گال ( von. Gall ) مطرح شده ؛ او معتقد است اين ايوان همراه با نقوش ديوار انتهاي آن ، در زمان پيروز يکم ساخته شده .
 
تاجگذاري اردشير دوم
در سمت راست ايوان کوچک ، سنگ نگاره اي وجود دارد که صحنه تاج ستاني اردشير دوم ( 383 – 379 م ) نهمين شاه ساساني را نشان مي دهد . در اين صحنه ، شاه ساساني به حالت ايستاده با صورتي سه ربعي و بدني تمام رخ در مرکز صحنه نقش شده که دست چپ را بر روي قبضه شمشير گذاشته و با دست راست حلقه روبان داري را از اهورا مزدا مي گيرد . شاه ساساني چشماني درشت و ابرواني برجسته دارد . ريش او مجعد و مو هاي سرش به صورت انبوه بر روي شانه ها آويخته شده است . وي گوشواره ‌‌اي بر گوش و گردنبندي در گردن و دستبندي در مچ دارد . گوشواره او به شکل حلقه مدوري است که گوي کوچکي به آن آويزان است . گردنبند او نيز شامل يک رديف مهره هاي مرواريدي درشت است . شاه تاجي برسر دارد که در قسمت پائين آن به صورت نوار ساده اي است و بخشي از مو هاي سر به صورت انبوه در آن قرار گرفته و به وسيله دو رشته روبان بسته شده است . همچنين به تاج شاه در قسمت پشت ، روباني آويخته شده است .
در سمت راست شاه ، پيکره پيري خردمند به حالت ايستاده با صورتي سه ربعي و بدني تمام رخ نقش شده که دست چپ را به کمر زده و با دست راست حلقه روبان داري را به شاه اهداء مي کند . او داراي صورتي کشيده و ريش بلندي است ، مو هاي سرش مجعد و به صورت انبوه بر روي شانه ها آويخته شده است . او نيز گوشواره اي بر گوش و گردنبندي در گردن دارد . تاج پير خردمند از نوع تاج هاي کنگره دار است ، به طوريکه پايه تاج به وسيله رديفي از مهره هاي مرواريد تزئين شده و در بالاي تاج نيز بخشي از مو هاي سر به صورت انبوه و بدون پوشش رها شده است .
لباس او شامل پيراهن چين داري است که تا روي زانو ادامه داشته و شلوارش چين دار و شبيه به شلوار شاه مي باشد ، همچنين کمربند او شبيه به کمربند اردشير دوم است .
در سمت چپ اردشير دوم پيکر ايزد مهر با صورت و بدني سه ربعي نقش شده که بر روي گل نيلوفر بزرگي ايستاده است .
 
ايوان کوچک
اين ايوان به صورت فضاي مستطيل شکلي به عرض 96/5 متر ، عمق 80/3 متر و ارتفاع 30/5 متر است . در دو طرف ورودي اين ايوان ، دو جرز چهار گوش به پهناي 9 سانتي متر و بلندي 37/2 متر وجود دارد . بر بالاي اين جرز ها اتاقي با قوس نيم دايره اي قرار گرفته که 10 سانتي متر از سطح داخلي جرز ها عقب تر رفته است . ديوار انتهاي اين ايوان به دو بخش تقسيم شده که در بخش فوقاني ، طاقچه اي به عمق 30 سانتي متر و بلندي 93/2 متر ايجاد شده است . در داخل اين طاقچه ، پيکره هاي شاهپور سوم و پدرش شاهپور دوم و همراه با کتيبه هايي به خط پهلوي و به زبان فارسي ميانه حجاري کرده اند .
 
نگاره شاهپور دوم و سوم  
در اين صحنه هر دو شخصيت به حالت ايستاده با صورتي نيم رخ و بدني تمام رخ نقش شده اند . هر دو ،‌ دست راست را بر قبضه شمشير و دست چپ را بر قسمت فوقاني غلاف قرار داده اند .
پيکره شاپور دوم ، داراي چشماني درشت ، ابرواني کماني و ريش بلندي است که انتهاي آن در حلقه اي فرو رفته . مو هاي سر او مجعد و به صورت انبوه بر روي شانه ها آويخته شده است . تاج او از نوع تاج هاي کنگره دار است که پايه آن به وسيله مهره هاي مرواريدي تزئين شده و در بالاي تاج نيز گوي بزرگي قرار گرفته است . به پشت تاج نيز روبان بلندي آويزان شده است . شاپور دوم گوشواره اي بر گوش و گردن بندي در گردن دارد که شامل يک رديف دانه هاي مرواريد درشت است .
 
سنگ نوشته مربوط به شاپور دوم شامل 9 سطر است که ترجمه آن چنين است :
" اين پيکري است از بغ مزدا پرست . خدايگان شاپور ، شاهنشاه ايران و انيران که چهر از يزدان دارد . فرزند بغ مزدا پرست ، خدايگان هرمز، شاهنشاه ايران و انيران که چهر از ايزدان دارد ، نوه خدايگان نرسه شاه شاهان "
 
سنگ نوشته مربوط به شاهپور سوم شامل 13 سطر است که ترجمه آن چنين است :
" اين پيکري است از بغ مزدا پرست ، خدايگان شاپور ، شاهنشاه ايران و انيران که چهر از يزدان دارد ، فرزند بغ مزدا پرست خدايگان شاپور ، شاهنشاه ايران و انيران که چهر از ايزدان دارد ، نوه خدايگان هرمز و شاهنشاه "
 
ايوان بزرگ
مهمترين اثر در طاق بستن ، ايوان بزرگ است که از نظر معماري اطلاعات بيشتري را در اختيار ما قرار مي دهد . اين ايوان به شکل فضاي مستطيلي به عرض 85/7 متر که ارتفاع آن 90/11 متر مي باشد .
ديوار انتهاي ايوان به دو بخش تقسيم شده است . بخش بالايي صحنه تاج ستاني شاه ساساني را نشان مي دهد و در بخش پائين نيز سوارکاري نقش شده است .
 
نقش بالاي ايوان بزرگ
در صحنه تاج ستاني ، پادشاه ساساني با صورتي سه ربعي و بدني تمام رخ بر روي سکويي ايستاده است . دست چپ را بر روي قبضه شمشير گذاشته و دست راست را به طرف پير خردمند دراز کرده است . جزئيات صورت شاه ، آسيب ديده است ولي با توجه به آنچه که باقي مانده صورت او فربه ، گونه ها گوشتالو ، چشم ها درشت و ابروها برجسته است . ريش او به وسيله خطوط مواج عمودي نشان داده شده است . شاه ، ‌تاج کنگره داري بر سر دارد که پايه آن به وسيله دو رشته مرواريد و پلک هاي مربع شکل تزئين شده است . در جلو تاج ، هلالي قرار دارد . بر فراز تاج ، دو بال عقاب وجود دارد که نوک آنها به طرف داخل خم شده است . در حد فاصل اين دو بال ، ميله عمودي وجود دارد که بر روي آن هلالي ديده مي شود . در داخل هلال ، نيز گوي بزرگي قرار دارد .
 در سمت راست شاه ، پيکره پير خردمند با صورت و بدني تمام رخ نقش شده که بر روي سکويي ايستاده است . او دست چپ را بر روي سينه گذاشته و با دست راست حلقه روبان داري را به شاه اهداء مي کند . در سمت چپ شاه ، پيکره آناهيتا ، با صورت و بدني تمام رخ نقش شده که بر روي سکويي ايستاده است . در دست چپ او سبوي آب و در دست راستش حلقه روبان داري ديده مي شود که به طرف شاه دراز کرده است .
 
 نقش پايين ايوان بزرگ
 در بخش پائين ديوار انتهاي ايوان ، نقش مرد سواره اي حجاري شده که حريفي پيش روي ندارد . اين سوار با صورتي سه ربعي و بدني تمام رخ سوار بر اسب قوي هيکلي است . اين شخص کلاه خودي بر سر دارد که تمام صورت و گردن او را مي پوشاند ، به طوري که فقط چشمان او مشخص است . همچنين بر روي کلاه خود تاجي قرار داده . بر روي پايه اين تاج ، نواري وجود دارد که به وسيله دو رديف مهره هاي مرواريدي تزئين شده است . اين نوار در پشت سر به وسيله پاپيوني بسته شده است . همچنين دو رشته روبان افراشته به آن متصل است . حاشيه فوقاني تاج نيز به وسيله شيار هاي عمودي تزئين شده است . در بالاي تاج مو هاي سر او به صورت انبوه و بدون پوشش رها شده که به وسيله يک پاپيون و دو روبان بسته شده است .
 
 ديوار هاي جانبي ايوان
 ديوار هاي جانبي ايوان بزرگ به وسيله نقوشي تزئين شده که صحنه شکار شاهي را نشان مي دهد . در ديوار سمت راست ، صحنه شکار گوزن و در ديوار سمت چپ صحنه شکار گراز نقش شده است .
 
صحنه شکار گوزن
اين صحنه در قابي به طول 80/5 متر و عرض 90/3 متر حجاري شده است . در اين صحنه فيل باناني در سه رديف ، گوزن ها را از طريق دروازه اي که در سمت راست حصار تعبيه شده به داخل شکارگاه رم مي دهند . اين گوزن ها به دنبال چند گوزن دست آموز که روباني در گردن دارند ، در حال فرار مي باشند . در درون شکارگاه شاه سوار بر اسب در سه قسمت نمايش داده شده است . در قسمت بالا ، شاه سوار بر اسب ، آماده براي شکار مي باشد . او شمشيري مرصع به کمر آويخته و کماني بر گردن دارد . در پشت سر او زني ديده مي شود که چتري در بالاي سر شاه گرفته است . در پشت سر شاه ، سه رديف زن نقش شده است ؛ دو رديف اول به حالت احترام ايستاده اند و رديف سوم نيز در حال نواختن آلات موسيقي مي باشند . در مقابل شاه عده اي از رامشگران بر روي سکويي نشسته اند . برخي از اين رامشگران در حال کف زدن و برخي نيز چنگ مي نوازند . در مقابل اين رامشگران چهار نفر به حالت ايستاده در حال نواختن آلات موسيقي مي باشند . صحنه بعدي ، شاه را در حال شکار نشان مي دهد ، در اين صحنه شاه سوار بر اسبي است که چهار نعل به دنبال گوزن ها مي تازد . در پشت سر شاه نيز شش اسب سوار در حال تاخت مي باشند . در پائين اين صحنه شاه کمان را بر گردن انداخته که اين نشان مي‌دهد ، شکار پايان يافته است . در سمت چپ حصر ، چند نفر شتر سور ، گوزن هاي کشته را حمل مي کنند .
 
صحنه شکار گراز
اين صحنه در قابي به طول 70/5 متر و عرض 13/4 متر حجاري شده است . در سمت چپ اين قب ، 12 فيل در 5 رديف عمودي نقش شده که بر روي هر کدام از اين فيل ‌ها ، دو نفر سوار شده است . اين فيل بانان در حال رم دادن گراز ها از مخفي گاه باطلاقي خود به درون نيزار ها مي باشند . در قسمت بالاي صحنه شکار ، قايق پارويي ديده مي شود که در داخل آن پنج نفر در حال کف زدن مي باشند . همچنين دو پارو زن در داخل اين قايق وجود دارد . در مرکز صحنه ، شاه در داخل قايقي ايستاده که در اطراف او نوازندگان زن قرار دارند . شاه با تير و کمان در حال تيراندازي به طرف دو گرازي است که به سوي او جهيده اند . در داخل اين قايق ، چهار نفر قرار دارد . نفر اول و پنجم ، پاروزن هستند و نفر دوم خدمه شاه است که تيري در دست دارد . نفر چهارم نيز چنگ نوازي است که در حال نواختن چنگ مي باشد . در اطراف اين قايق ، پرندگان و ماهيان در ميان گياهان آبزي در حرکتند . در عقب قايق شاه ، قايق ديگري ديده مي شود که چهار نوازنده زن ، در حال نواختن چنگ مي باشند . در سمت راست قاب ، صحنه پايان شکار نشان داده شده است . در اين صحنه شاه در داخل قايقي ايستاده و کماني که زه آن باز مي ‌باشد به نشانه خاتمه شکار در دست چپ گرفته است . همچنين برخلاف صحنه قبل ، در کمر شاه شمشيري ديده نمي شود . بر دور سر او نيز هاله اي قرار دارد . در عقب اين قايق ، قايق ديگري وجود دارد که در داخل آن ، زنان نوازنده در حال نواختن چنگ مي ‌باشند . در قسمت پائين صحنه پنج فيل سوار ، در حال جمع آوري گراز هاي شکار شده ، نقش شده اند . عمل جمع آوري گراز ها ، به وسيله خرطوم فيل صورت مي گيرد و خدمه فيل ها با گرز هايي که در دست دارند ضربه آخر را بر گراز ها وارد مي کنند . در داخل قاب ، در قسمت بالا ، گراز هاي شکار شده بر روي فيل ها نشان داده شده و در قسمت پائين ، گراز ها از روي فيل ها بر زمين گذاشته شده و خدمه ها در حال قطعه قطعه کردن آنها مي باشند .
 
سنگ نگاره دوره قاجار
در بخش فوقاني ديوار سمت چپ ايوان بزرگ ، سنگ نگاره اي از دوره قاجاريه همراه با کتيبه اي به خط نستعليق حجاري شده است . در اين سنگ نگاره محمد علي ميرزا دولت شاه بر روي تختي نشسته است . وي صورتي فربه و ريش بلند دارد . سبيل او تاب داده شده و تا آن سوي گونه ها ادامه دارد . تاج او از نوع تاج هاي کنگره دار و شبيه تاج پدرش فتح عليشاه است . لباس او شامل پيراهن چين دار قرمز رنگي است که تا قوزک پا ادامه دارد .