مسجد جامع زنجان

مجموعه تاريخي مسجد جامع يکي از بناهي ارزشمند شهر زنجان ، معروف به مسجد سيد است که در بافت تاريخي و قديمي شهر قرار گرفته است .
 
مسجد جامع زنجان يکي از بناهي قديمي و زيباي شهر زنجان است که چشم هر بيننده ا‌ي را به سبب معماري زيباي خود مي‌ نوازد .
اين مسجد مانند شهر سازي‌ هاي قديم ممالک اسلامي در کنار بازار قديمي شهر زنجان قرار گرفته است ، از ضلع غربي با بازار قيصريه و از ضلع شرقي با معبر موصوف به کوچه مسجد سيد و از جبهه شمالي با خيابان امام و سبزه ميدان در ارتباط است . قبل از احداث خيابان امام کنوني سر درب اين مسجد به فضاي بازي که در مقابل دارالحکومه به عنوان ميدان شهر مطرح بوده ، اشراف داشته و هم اکنون نيز ورودي اصلي آن محسوب مي شود .
ورودي غربي مجموعه را با مرکز تجاري قيصريه و ورودي شرقي آن ، با بافت مسکوني مرتبط است .
مجموعه مسجد و مدرسه سيد توسط عبدالله ميرزا دارا پسر يازدهم فتحعلي شاه قاجار در هنگام حکمراني در زنجان و در سال يک هزار و دويست و چهل و دو هجري قمري احداث شده است .
بر اساس مدارک و اسناد سال مزبور مربوط به اختتام بني مسجد است و هيچ گونه افزيش مجموعه و الحاقات در دوره هاي بعدي مشاهده نمي شود .
اين مسجد بر اساس پلان مساجد چهار يواني ساخته شده است و طبق معمول ، يوان ورودي مقابل شاه نشين گنبد دار قرار داده شده است .
مساجد با سبک چهار ايواني در پي تحولات مهمي که در طرح مساجد در ايران پايه گذاري شده با الهام از معماري دوران پارتي ( کاخ هتره ) پديدار شده و به اعتباري مسجد جامع زواره و به قولي ديگر مسجد جامع اصفهان از نخستين مساجدي هستند که به اين سبک ساخته شده‌ اند .
سطوح کلي اين ايوان با استفاده از کاشي هاي ختيي تزئين شده و در داخل طاق نماها کلمات الله ، محمد ‌(ص) ، علي ‌(ع) به خط کوفي و به رنگ مشکي با زمينه نارنجي و بالي آن نيز با کتيبه طويلي به خط ثلث خفي زينت داده شده است .
متن کتيبه خطبه ا‌ي است که با نام فتحعلي شاه قاجار آغاز شده و با نام باني آن عبدالله ميرزا دارا ختم مي ‌شود .
از نوار فوقاني کتيبه تسمه کشي‌ هاي تزئيني سقف آغاز شده و به نوبه خود به قسمتي از شمسه ختم مي ‌شود .
اضلاع شرقي و غربي در اين ايوان مزين به نقش هاي لچک و ترنج است و طبق معمول بناهي دوران قاجار ، رنگ هاي زرد و مشکي بر سير رنگ ها غلبه دارد و پخي ايوان در نما با تکراري از کاشي با نقش هندسي پوشانيده شده است .
فيلپوش يوان و سطوح جانبي جرز ها با نقوش اسليمي و تکرار موتيفهي ترنجي زينت داده شده است . آنچه که بيشتر از همه خودنمايي مي کند ، نقش سمبليک درخت زندگي در دو طرف ايوان است که اين نقش يکي از موتيفهي شناخته شده در هنر ايراني است .
صحن اين مسجد همانند ساير مساجد چهار ايواني به شکل مربع مستطيل بوده و داري چهل و هشت متر طول و 36 متر مربع است و بر اساس مدارک متقن در وسط ين صحن يک واحد حوض بوده و گرداگرد آن را به استثني جلوي حجرات و شبستان‌ ها ، باغچه ‌هاي پر گل و گياه پوشانيده بود .
حدوداً در سال 1340متوليان مسجد برالي جلوگيري از گسترش رطوبت حاصله از درختان و باغچه ها به محدثات ، که اين فکر و تصميم به دليل عديده اشتباه بوده است نسبت به برچيدن فضاي سبز مسجد اقدام کرده ‌اند سپس متولي مسجد مجدداً در سال 1368 باغچه‌ ها را بصورت محدود احيا کرده است .
 
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سيد در قرن سيزدهم هجري قمري (سال ????) در دوره قاجاريه توسط يکي از پسران فتحعلي شاه قاجار به نام عبدالله ميرزا دار ساخته شد . صحن اين مسجد مانند ساير مساجد چهار ايواني ، به شکل مربع مستطيل است و ?? متر طول و ?? متر عرض دارد .
در گذشته وسط صحن مسجد يک واحد حوضي بوده که گرداگرد آن را به استثناي جلوي حجرات و شبستان‌ها ، باغچه ‌هاي پرگل و گياه پوشانده بود که بعد ها به دلايل نامعقولي از بين رفته است . در ايوان هاي خاوري و باختري ?? حجره به طور قرينه و در جبهه شمالي نيز ? واحد حجره جهت طلاب علوم ديني قرار ساخته شده است . در سطوح ايوان هاي شمالي و جنوبي تزييناتي مانند خط بنايي ، کاشي معقلي و نگاره ‌هاي گياهي با تکنيک کاشي هفت رنگ ، به سبک هنري دوره قاجار و بيش تر با استفاده از رنگ هاي سياه و زرد به چشم مي‌ خورد . شبستان گنبد دار فضايي به عرض ???? متر و طول???? متر است که بدون واسطه در پشت ايوان جنوبي قرار گرفته و از جهت باختري و خاوري با شبستان ‌هاي طرفين و از طرف شمالي با ايوان جنوبي در ارتباط است . بر فراز اين شبستان ، گنبد عظيمي بر جرز هاي سنگين به ضخامت ????? متر استوار گرديده است . گنبد اين مسجد که از نوع دو جداره بوده و با کاشي ‌هاي فيروزه ‌اي پوشانده شده ، از گنبد هايي است که بدون گوشواره و ترنبه بر روي جرز هاي چهارگانه ضخيم نشسته است . سوره مبارکه الدهر با خط ثلث بر روي اين گنبد نقش بسته و بر زيبايي آن افزوده است . در نوک بناي گنبد ، علامتي از برنز به شکل گوي وجود دارد .
مسجد جامع زنجان معروف به مسجد سيد در مرکز شهر قرار گرفته است . اين مجموعه يکي از بنا هاي ارزشمند داخل شهر است . اين مسجد بر اساس پلان مسجد چهار يواني ساخته شده و طبق معمول ايوان ورودي مقابل شاه نشين گنبددار قرار داده شده است .
اين بنا به شماره 1056 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده است  .