اين بنا در محله قديمي معروف به حسينيه و چسبيده به حسينيه اعظم زنجان ( ضلع جنوب شرقي ) واقع گرديده است . بطوريکه از نام بنا پيداست ، اين گرمابه به عنوان يکي از متعلقات مجموعه حسينيه اعظم بوده و به همين دليل نيز ساخته شده است . اين گرمابه تا چند سال اخير نيز ( 3 الي 4 سال پيش ) مورد بهره برداري و استفاده بوده ولي امروزه تبديل به انباري گرديده است . با عنايت به ارزش تاريخي فرهنگي و همچنين نوع معماري اين بنا در تاريخ 23/7/1378 به شماره 2379 در فهرست اثار تاريخي کشور به ثبت رسيده و از همان تاريخ هر گونه دخل و تصرف و يا ساخت و ساز در آن بدون کسب مجوز از سازمان ميراث فرهنگي ممنوع اعلام گرديده است .

اين بنا ، يکي از حمام هاي تاريخي شهر زنجان است که بر اساس کتيبه سنگي به جا مانده ، تاريخ اتمام آن سال 1292 ه.ق و باني آن ملک التجار بوده است .
حمام تاريخي در جوار بناي حسينيه اعظم و در ضلع جنوب غربي بافت تاريخي زنجان واقع گرديده است . اين بنا در ضلع جنوبي با يک شيب ملايم به کمربند تهران - تبريز مي رسد . در ضلع شرقي به خيابان فردوسي ، در ضلع شمالي به خيابان ضيايي و بازار تاريخي و در ضلع غربي به بافت قديمي شهر ختم مي شود . براساس تحقيقات محلي ، بناي حمام از نظر قدمت قديمي تر از بناي حسينيه بوده که شاهد آن کتيبه سنگي موجود در پيشاني بنا به سال 1292 هـ ق که توسط ميرهدايت اله ملک التجار تجديد بنا گرديده است . بناي حمام همانندي نماي حمام هاي سنتي و رايج در ايران با مصالح آجر ، سنگ و ساروج کاهگل و انواع ملات آب بند در سازه ديوارها و طاق و تويزه ها ساخته شده و پي اين حمام از سنگ لاشه و ملات آهک ساخته شده است و ديوارها ترکيبي از سنگ و آجر مي باشد و از جمله فضا هاي معماري تعبيه شده در اين بنا مي توان موارد زير را نام برد :
1- ورودي : با قرار دادن چند پله ورودي بنا پايين تر از کف اصلي کوچه مي باشد .
2- هشتي : به منظور حفظ گرماي داخلي حمام و همچنين جلوگيري از ديد مستقيم مردم عابرين به داخل بنا مي باشد .
3- سربينه ( رختکن ) : مکاني که در وسط آن معمولاً يک حوض آب سرد و در اطراف سکو هاي نشيمن جهت پوشيدن و درآوردن لباس در نظر گرفته شده است .
4- ميان در : فضايي که در حد فاصل رختکن و گرمخانه مي باشد و در اين فضا نيز سرويس هاي بهداشتي تعبيه گرديده اند .
5- گرمينه : يا فضاي اصلي حمام که داراي سکو هايي جهت نشيمن و شستشو مي باشد .
6- خزينه
7- تون ( آتش خانه ) : که بوسيله گربه روهايي کف حمام را گرم مي کرده است .

گرمابه حسينيه همچون گرمابه هاي تاريخي داراي تاسيسات و متعلقات لازم با بهره گيري از معماري خاص آنها مي باشد . ورودي اصلي گرمابه به طرف شمال بوده که جهت بررسي به آن مي بايست چند پله را طي نمود . در بدو ورود به حمام يک پاگرد به شکل مربع مستطيل تعبيه گرديده که بوسيله يک دالان زانويي شکل باريک با طي چندين پله به هشتي ختم مي گردد . هشتي مزبور در رقم 320 – سانتي متر نسبت به کف معبر همجوار واقع گرديده است .
در اين قسمت دو مدخل مشاهده مي گردد .
1. ورودي شوفاژ خانه فعلي که مربع شکل مي باشد .
2 . ورودي به سربينه که در ضلع جنوب غربي هشتي قراردارد.

اين ورودي راه اصلي به سربينه ( رختکن ) مباشد .
سربينه : اين فضاي زيبا و دلنشين به شکل چهار ايوانه و در رقم 360 – سانتي متري نسبت به کف کوچه قرار دارد . ايوان هاي چهارگانه در چهار جهت اصلي قرار گرفته اند . در مرکز سربينه يک حوش اب به شکل مربع مستطيل در جهت شرقي غربي در نظر گرفته شده است . در گرداگرد و پيرامون سربينه سکو هاي جهت نشستن مراجعين احداث گرديده است گنبد اصلي اين قسمت با تکيه بر جرز هاي جانبي و با بکار گيري کاربندي هاي جالب و چشم نواز خود نمايي مي کند . جهت تامين روشنايي رختکن پنج نورگير کوچکتر در ساقه گنبد و در چهار جهت اصلي ( شمال ، جنوب ، شرق ، غرب ) واقع گرديده است .

در فضاي سربينه دو ورودي مشهود است .
1. ورودي به اتاقي مربع شکل در ابعاد 50/2 × 65/2 سانتي متر که موسوم به گرمخانه مي باشد . به احتمال زياداين قسمت مکاني بوده جهت پهن کردن و يا خشک نمودن ملزومات مربوطه به امر شستشو .
2. ورودي منتهي به فضاي گرمخانه ، اين قسمت به شکل دالاني در جهت شرق به غرب کشيده شده و سرويس هاي بهداشتي در ضلع جنوبي آن قرار دارند .

گرمخانه : پس از طي دالان موجود در حد فاصل سربينه و گرمخانه ، به فضاي اصلي شستشو ( گرمخانه ) مي رسيم . اين قسمت در رقم 20/4 – سانتي متر نسبت به کف کوچه قرار گرفته است . گرمخانه با پلاني به شکل چهار ايواني که ايوان هاي آن در چهار جهت اصلي واقع و دو به دو با هم قرينه مي باشند و گنبد اصلي در مرکز بنا به بهره گيري از کاربندي هاي زيبا اجرا گرديده است . در مرکز آن يک نورگير بزرگ تعبيه گرديده که در سه جهت آن ( شرق ، غرب ، جنوب ) سه نورگير کوچکتر در ساقه گنبد جاي دارند . ايوان ضلع شرقي در اصل شاه نشين بوده که در سالهلي بعد با انجام ساخت و ساز هايي به صورت دوش مورد استفاده قرار گرفته است . خلوتي ها به صورت دو فضاي قرينه و هم شکل در اضلاع شمال شرقي و جنوب غربي مشهود مي باشند . اين فضاها با ايجاد دالاني در حدود 2 متر با زاويه 45 درجه قابل دسترسي مي باشند . از طريق پنجره موجود در ايوان ضلع غربي به خزينه مي سيم . خزينه فضائيست به شکل مربع در ابعاد 450 × 500 سانتي متر که در پشت آن و در غربي ترين قسمت بنا تون يا آتشخانه بنا قرار گرفته است .

سيستم آبرساني : يکي از مشخصات جالب اين گرمابه نسبت به ساير گرمابه هايي که مورد بررسي قرار گرفته اند چاه آب آن مي باشد . چرا که چاه آب اين گرمابه بر عکس ديگر گرمابه ها در نزديکي گرمخانه و تون نمي باشد بلکه در کنار ورودي اصلي ايجاد شده است . آب موردنياز با دلو از چاه بيرون کشيده شده و به داخل حوضچه اي که توسط لوله هاي سفالي ( تنبوشه ) به گرمخانه و سربينه راه داشته ريخته مي شده است .

سيستم گرمايش و مواد گرمازا : سيستم گرمايش و مواد گرما زا در اين نيز منطبق بر اسلوب و شيوه گرمايش موجود ديگر حمام هاي تاريخي شهر مي باشد . تون حمام در غربي ترين قسمت و در پشت خزينه تعبيه گرديده و گرماي جاصل از سوخت فضولات حيواني از طريق گربه روهاي متصل به گرمخانه و سربينه به نقاط مورد نياز انتقال داده مي شد .

مصالح بکار رفته در بنا : عمده مصالح به کار رفته در بنا همچون ديگر گرمابه هاي تاريخي شامل لاشه سنگ ، آجر ، آهک ، ساروج ، کاشي و سنگ تراورتن جهت سنگفرشي مي باشد .

تزئينات بنا : از جمله تزئينات جالب توجه در بنا مي توان به وجود ايوانهاي چهار گانه در سربينه اشاره نمود که با ايجاد پخي هايي در حد فاصل آنها تبديل به هشت ضلعي و سپس با استفاده از کاربندي هاي زيبا و چشم نواز به شانزده ضلع و سپس گنبد اصلي اجرا گرديده است. همچنين با توجه به اظهارات معتمدين محل ّ جهت تزئين سربينه و گرمخانه از کاشيهاي منقوش استفاده شده بود که متاسفانه در سالهاي بعد با اندودي از سيمان سفيد مستور گرديده اند .

قدمت و تاريخچه : نظر به اينکه در اين بنا نيز کتيبه و يا سندي که دالّ بر زمان ساخت و يا طلاعات مشبه باشد بدست نيامده ، لذا با عنايت به اظهارات معتمدين و همچنين با توجه به سبک و نوع معماري مي توان قدمت بنا را اوايل قاجار دانست

اين بناي تاريخي که جزو املاک حسينيه اعظم زنجان بشمار ميرود قرار است در آينده به موزه تعزيه و عاشورا مبدل شود . لازم بذکر است که حسينيه اعظم زنجان يکي از بي نظيرترين مکانهايي است که مورد توجه خاصه امام حسين و يگانه سردارش حضرت ابوالفضل عليهماسلام ميباشد و اين مکان سالانه ميزبان هزاران عاشق حسيني از سراسر جهان ميباشد .