باغ دولت آباد

 در اصلي اين مجموعه در خيابان شهيد رجايى قرار گرفته است و در ديگرى که در بلوار دولت آباد قرار دارد ورودى نداشته و تقريباً در دست مرمت و بازسازى است . به همين علت تردد از در اصلى انجام مى گيرد . هنگام ورود از يک هشتى نسبتاً بزرگ عبور مى کنيم که محل ارائه و فروش صنايع دستى از قبيل سفال است  .

 اين مجموعه يادگارى است از دوره هاى افشاريه و زنديه که شامل عمارت سردر ، ساختمان هشتى و بادگير ، عمارت بهشت آئين و تالار آينه ، عمارت تهرانى آب انبار دو دهانه و باغ ناصر است . بناى اين مجموعه به سال ???? مى رسد که توسط فردى به نام محمد تقى خان بافقى که به خان بزرگ معروف بوده ساخته شده و در حدود ??? سال قدمت داشته و محل اقامت حاکم وقت و معاصر با شاهرخ ميرزا و کريم خان زند بوده است . فضاى سبز باغ درختان ميوه مانند انگور و سرو و کاج داشته و همچنين گل هاى محمدى و سرخ نيز در باغ ديده مى شوند .

 در هاى ساختمان اصلى از چوب و به صورت کنده کارى ديده مى شود و در داخل بنا اتاق هاى متعددى قرار دارد که در اکثر اين اتاق ها حوضى قرار گرفته و در هاى يکى از اتاق ها که رو به حياط و باغ باز مى شود ، با شيشه هاى رنگارنگ با طرح هاى زيبا مزين شده که در هنگام وجود خورشيد و پر آب بودن حوض منظره زيبايى از نقاط رنگى منعکس شده را بر روى حوض مرمرين به نمايش مى گذارد . در يکى ديگر اتاق ها بادگير معروف دولت آباد قرار دارد که با ارتفاع زمين ?? متر از زمين بلند ترين بادگير از نوع خود بوده و به خوبى يک کولر مى تواند خنکى ساختمان را تامين کند .

 اين بنا توسط ميراث فرهنگي تملک شد و در حال حاضر زير نظر محمد علي معز الديني ( داماد نماينده ولي فقيه ) اداره مي ‌شود . ( شجره نامه در کتاب جامع جعفري به چاپ رسيده ‌است ) .

 روشنايي باغ در شب توسط لامپ ‌هايي که در داخل فانوس گذاشته شده و به فواصل معين در اطراف قرار گرفته ‌اند تامين مي‌ شود که منظره زيبايي را نيز ايجاد مي‌ کند .

اين باغ بزرگ يکي از بنياد ها و آباداني هاي محمد تقي خان مشهور به خان بزرگ ، سر سلسه خاندان خوانين يزد و مرد مقتدر آن عهد است . او ابتدا قناتي با نام دولت آباد ايجاد کرد و سپس از آب آن قنات باغ دولت آباد را به وجود آورد . قنات تاريخي عظيم و مهم دولت آباد داراي قدمتي بيش از دويست سال است که از احداث پنج رشته قنات تشکيل شده است .

  مؤلف جامع جعفري به نقل متن وقفنامه پرداخته است و بلافاصله پس از اتمام آن توصيف عمارات مربوطه به باغ را موضوع سخن خود قرار داده و تلخيص آن بدين صورت است:

 « يکي ديگر از بنا هاي نزهت انتماي آن بزرگوار باغ دولت آباد ست که متصل به دروازه چهار منار و خارج شره واقع است و از آب قنات دولت آباد مشروب مي شود ... فضاي باغ به حسب طول به بسط  ... و به حسب عرض  ... و در سمت شرقي عمارتي به طرح هشت  ... طرح ريزي کرده اند ... حياض حوضخانه ها هشتي طرحش ... آب حوض فلک را ... برباد داده و اعجوبه بادگير عيوق طرحش  ... راه آمد شد با کيوان گشاهد  ... مقابل آن عمارت در سمت غربي که بدايت باغ است طرح عمارت ديگر ريخته اند ... »

 باغ دولت آباد پس از محمد تقي خان رو به ويراني رفت و اگر چه دوباره مورد مرمت قرار گرفت  ولي هيچگاه به روزگاران آباداني و دلگشايي عهد خان بزرگ نرسيد .

 عمليات مرمت و بازسازي باغ دولت آباد از سال 1348 توسط دفتر فني سازمان ملي حفاظت آثار باستاني آغاز شد و تا سال 1316 ادامه داشته است . بخش هايي از مجموعه که مورد مرمت قرار گرفت عبارتند از : عمارت تالار آيينه ، عمارت مستخدمين ، آشپزخانه ها ، عمارت تهران ، قسمت ساباط و آب انبار عمارت حرمخانه ، عمارت بادگير و عمارت سرو ، عمارت بهشت آيين ، همچنين در فاصله سال هاي 1355 تا 1361 عمليات باغسازي و محوطه سازي در اين باغ تاريخي صورت پذيرفت . باغ دولت آباد يزد در تاريخ 23/12/1346 به شماره 774 در رديف آثار ملي کشور قرار گرفت .

 از سال 1348 تا 1364 وزارت فرهنگ و هنر اين باغ را از اداره اوقاف اجاره نموده و در اختيار دفتر حفاظت آثار باستاني کشور قرار داد . در حال حاضر باغ در اختيار متولي موقوفه قرار دارد .