کهنه قلعه

اين قلعه در ورودي مشکين شهر ( خياو ) در ارتفاع 50 متري خياوچاي قرار گرفته و از 3 طرف با شيب تند به خياوچاي منتهي مي شود.

قله سبلان در قسمت جنوبي قلعه خودنمايي مي کند .

در ضلع شمالي قلعه در داخل خياوچاي ( باغ نوروز ) سنگ نبشته اي موجود است که بر روي آن تاريخ 347 م. ( هفتمين ماه از بيست و هفتمين سال از سلطنت شاپور دوم )  نقش بسته است . اين کتيبه اولين سنگ نبشته دوران ساساني کشف شده در آذربايجان است . بنا به نوشته اين سنگ نبشته ، قلعه کهنه ( کهنه قالا ) به دستور نرسه هرمز ، حکمران محلي منطقه مشکين شهر ساخته شده و شش سال به طول انجاميده و چندين دوره تعميرات در آن صورت گرفته که آخرين تعمير اين قلعه در دوران زنديه مي باشد .

به گفته « محمد علي مخلصي » در کتاب « فهرست بناهاي تاريخي آذربايجان » اشياي سفالي و مفرغ به دست آمده از اين قلعه در ضلع شمال غربي و پاي ديوار قلعه مربوط به دوره هاي پيش از ساسانيان مي باشد .

طول ضلع شمالي قلعه 95 متر و ضلع جنوبي آن 115 متر مي باشد . قلعه از 4 ديوار خشتي و چندين برجک تشکيل شده است که قطر ديوار آن 1 متر مي باشد .

قلعه کهنه تحت شماره 618 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است . ميراث فرهنگي در سال 83 نسبت به مطالعه ـ طراحي و آسيب شناسي اين اثر اقدام خواهد کرد .

در منتهي اليه شرقي ضلع شمالي آثار دو برج به قطر هاي ?/? و ? متر با ضلع بهتر از برج هاي ديگر به چشم مي‌ خورد . سازه هاي ديوار هاي قلعه از سنگ ، ملات گچ و آهک و بقيه از خشت و کنگره هاي آن از گل ساخته شده است .

بناي اوليه اين قلعه در زمان شاپور دوم ساساني به دستور « نرسه هرمز » حکمران ساساني خياو در مدت ? سال ساخته شده است و از زمان زنديان تاکنون هيچ گونه اقدامي براي مرمت آن انجام نشده است.

اين قلعه با مساحتي در حدود ?? هزار متر مربع در قسمت ورودي مشکين شهر از طرف جاده اردبيل و بر روي تپه اي طبيعي با ?? متر ارتفاع واقع شده و از شش برجک با ديوار هاي ضخيم خشتي و حجره هاي کوچک آخور مانند تشکيل شده است . طراحي اين حجره ها به صورتي است که هر حجره براي اسکان يک سرباز به همراه اسب پيش بيني شده است .

در منابع ياد شده تاريخي آمده که نادرشاه افشار هنگام بازگشت از دشت مغان مدتي در اين قلعه اقامت داشته و اين گفته تاريخي مي رساند که قلعه ياد شده در حدود ??? سال پيش پابرجا بوده و در زمان قاجاريه و حتي پهلوي به صورت پادگان سواره نظام استفاده مي شده است .

متأسفانه در حال حاضر کهنه قلعه يک بناي خشتي مخروبه است که روز به روز اين وضع حادتر مي شود . خوشبختانه در سال ???? با همت مسئولان استان و شهرستان مالکيت قلعه که زير نظر وزارت دفاع بوده از سوي سازمان ميراث فرهنگي ، صنايع دستي و گردشگري تملک شده است .