شهر سوخته نام بقاياي شهري باستاني است که در ?? کيلومتري زابل در استان سيستان و بلوچستان و در حاشيه جاده زابل - زاهدان واقع شده است . اين شهر در ???? سال قبل از ميلاد پايه گذاري شده و مردم اين شهر در چهار دوره بين سال ‌هاي ???? تا ???? قبل از ميلاد در آن سکونت داشته اند .
شهري که گفته مي ‌شود پيشرفته‌ ترين شهر جهان قديم بوده است و حتي بسيار پيشرفته ‌تر از شهر کرت که سينوهه در کتاب خود از آن ياد کرده است . به اعتقاد برخي باستان ‌شناسان اگر بخواهيم به معناي کامل و دقيق شهر توجه کنيم ، اين شهر را بايد قديمي ‌ترين شهر دنيا دانست چرا که معدود شهر ‌هاي پيش از آن ، از نظر امکانات و اصول شهرنشيني با آن قابل مقايسه نيستند .

پيشينه ‌ي کاوش‌ ها
کلنل بيت ، يکي از ماموران نظامي بريتاني از نخستين کساني است که در دوره قاجار و پس از بازديد از سيستان به اين محوطه اشاره کرده و نخستين کسي است که در خاطراتش اين محوطه را شهر سوخته ناميده و آثار باقيمانده از آتش سوزي را ديده است . پس از او سر اورل اشتين با بازديد از اين محوطه در اوايل سده حاضر ، اطلاعات سودمندي در خصوص اين محوطه بيان کرده است . بعد از او شهر سوخته توسط باستان ‌شناسان ايتاليايي به سرپرستي مارتيسو توزي از سال ???? تا ???? مورد بررسي و کاوش قرار گرفت . اين شهر يکي از آثار تاريخي استان سيستان و بلوچستان به شمار مي ‌آيد .

جغرافيا و محيط زيست شهر سوخته
بر مبناي يافته هاي باستان شناسان شهر سوخته ??? هکتار وسعت دارد و بقاياي آن نشان مي ‌‌دهد که اين شهر داراي پنج بخش مسکوني واقع در شمال شرقي شهر سوخته ، بخش‌ هاي مرکزي ، منطقه صنعتي ، بنا هاي يادماني و گورستان است که به صورت تپه هاي متوالي و چسبيده به هم واقع شده ‌اند . هشتاد هکتار شهر سوخته بخش مسکوني بوده است .
پژوهش‌ ها نشان داده است اين محوطه بر خلاف اکنون که محيط زيست کاملاً بياباني دارد و فقط درختان گز در آنجا ديده مي‌‌ شود ، در پنج هزار سال قبل از ميلاد منطقه ‌اي سبز و خرم با پوشش گياهي متنوع و بسيار مطلوب بوده و درختان بيد مجنون ، افرا و سپيدار در آنجا فراوان وجود داشته است .
در آن دوران نيز اين منطقه بسيار گرم بوده ، اما آب رودخانه هيرمند و شاخه هايش به خوبي زمين‌ هاي کشاورزي شهر سوخته را سيراب مي‌‌ کرده است .
درياچه هامون در ???? قبل از ميلاد درياچه ‌اي بزرگ و پرآب بوده و رود ها و شاخه هاي قوي از آن منشعب مي‌‌ شده و در اطراف آن نيزار هاي وسيعي وجود داشته است . در بررسي ‌هاي منطقه ‌اي در اطراف شهر سوخته بستر رودخانه هاي گوناگون و آبره هايي پيدا شده که به مزارع کشاورزي شهر سوخته آب مي‌‌ رسانده ‌اند . در نخستين فصل کاوش در شهر سوخته کوچه ها و خانه هاي منظم ، لوله کشي آب و فاضلاب با لوله هاي سفالي پيدا شد که نشان دهنده وجود برنامه ‌ريزي شهري در اين شهر است .

منطقه گورستان
از سال ???? تا ???? تعداد ?? گمانه به مساحت تقريبي ???? متر مربع در گورستان شهر حفاري شده و در نتيجه ??? گور کشف شده است . طي کاوش هاي به ‌عمل آمده توسط باستان شناسان ، برخي از مردم شهر سوخته را با لباس و پارچه کفني دفن مي کرده ‌اند . در تعدادي از قبر ها ، آثار پارچه در روي بدن اجساد مردگان ديده مي ‌شود . پارچه ها به سه شکل گوناگون در گور ها ديده مي ‌شود :
به صورت کفن ، که مرده ها را در آن مي‌ پيچيده ‌اند ؛
به شکل لباس زير انداز و رو انداز ؛
کف گور فرش شده و مرده را با لباس در آن مي ‌گذاشتند .

اشياء سفالي اصلي ‌ترين موادي هستند که تقريباً در همه گور ها وجود دارند در کنار اين دسته از اشياء ، هداياي ديگري ساخته شده از سنگ ، چوب ، پارچه در قبور ديده مي‌ شود .

صنعت و پيشه ها در شهر سوخته
شهر سوخته مرکز بسياري از فعاليت ‌هاي صنعتي و هنري بوده ، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه هاي جالب و بديعي از زيور آلات به دست آمد . در جريان حفاري ‌هاي فصل ‌هاي گذشته در شهر سوخته مشخص شد که با توجه به صنعتي بودن شهر سوخته و وجود کارگاه هاي صنعتي ساخت سفال و جواهرات در اين منطقه ، ساکنان شهر سوخته از درختان موجود در طبيعت محوطه براي سوخت استفاده مي‌ ‌کرده ‌اند . شهر سوخته مرکز بسياري از فعاليت ‌هاي صنعتي و هنري بوده ، در فصل ششم کاوش در شهر سوخته نمونه هاي جالب و بديعي از زيور آلات به دست آمد .
باستان شناسان با يافتن مهره ها و گردنبند هايي از لاجورد و طلا در يک گور درباره روش ‌هاي ساخت ورقه ها و مفتول ‌هاي طلايي به پژوهش پرداختند و دريافتند صنعتگران شهر سوخته با ابزار بسيار ابتدايي ابتدا صفحه هاي طلايي بسيار نازک به قطر کمتر از يک ميليمتر تهيه کرده و بعد آنها را به شکل لوله هاي استوانه‌ اي درمي آوردند و پس از اتصال دو سوي ورقه ها به يکديگر مهره هاي سنگ لاجورد را در ميان آن قرار مي ‌‌دادند .
در شهر سوخته انواع سفالينه ها و ظروف سنگي ، معرق کاري ، انواع پارچه و حصير يافت شده که معرف وجود چندين نوع صنعت ، به ويژه صنعت پيشرفته پارچه بافي در آنجا است . تاکنون ?? نوع بافت پارچه يکرنگ و چند رنگ و قلاب ماهيگيري در شهر سوخته به دست آمده و مشخص شده مردم اين شهر با استفاده از نيزار هاي باتلاق ‌هاي اطراف هامون سبد و حصير مي‌ ‌بافتند و از اين ني ‌ها براي درست کردن سقف هم استفاده مي‌‌ کردند .
صيد ماهي و بافت تور هاي ماهيگيري نيز از ديگر پيشه هاي مردمان شهر سوخته بوده است .
شهر سوخته بدون شک جز شهر هاي بسيار پيشرفته زمان خود بوده است . اين نکته نه تنها در بقاياي آثار معماري و کار هاي ظريف دستي و صنعتي ديده مي ‌شود بلکه در سازمان ‌دهي اجتماعي شهر نيز ديده مي ‌شود .
شهر سوخته داراي تشکيلات منظم و مرتبي بوده است . آثار باقي مانده نشان دهنده اين امر است که در اين شهر طي هزاره سوم پيش از ميلاد ، داراي يک نظام مرتب و منظم آبرساني ، تخليه فاضلاب و دانش پزشکي بوده تا آن حد که پزشکان اين شهر نه تنها از فنوني چون شکسته‌ بندي آگاه بوده ‌اند ، بلکه مي ‌توانسته ‌اند به اجراي اعمال شگفت‌ انگيز جراحي مغز دست بزنند .
از سوي ديگر پيدا شدن تنها لوح نوشته دوران آغاز ايلامي اين شهر ، همراه با آثار مهر ها ، نشان از ارتباطات تجاري و کنترل اقتصادي منطقه از سوي اين جامعه دارد .

در يک تقسيم بندي کلي ، اشياء پيدا شده را مي ‌توان به گروه هاي زير تقسيم کرد :
اشياء زينتي
اشياء آييني
اشياء مربوط به پيشه ها
اشياء مورد استفاده در زندگاني روزمره
مواد غذيي