کوه خواجه تنها عارضه طبيعي دشت سيستان با ارتفاع تقريبي 609 ? متر از سطح دريا است که در هنگام پرآبي جزيره کوچکي را در ميان درياچه هامون شکل مي ‌دهد . کوه خواجه بزرگ ترين معماري خشتي بر جاي مانده از دوره " پارتيان " در منطقه سيستان قرار دارد و يکي از مهمترين آثار دوره‌ هاي اشکاني ، ساساني اسلامي است .
اين بنا تنها عارضه طبيعي مرتفع در منطقه مسطح سيستان به شمار مي‌ رود و در آن کاخ ، آتشکده ، زيارتگاه خواجه مهدي و قبرستاني از دوران مختلف به يادگار مانده است .
اين گدازه بازاليتي ذوزنقه‌ اي شکل کوهي است که در حدود ?? کيلومتري جنوب غربي زابل و ميانه درياچه هامون قد برافراشته است . مجموعه کوه خواجه براي نخستين بار در سال? ???? توسط " اورل اشتين" باستان‌ شناس معروف انگليسي شناسايي و کشف شد .
بدنبال آن پروفسور "هرتسفلد" آلماني طي سال هاي ? ???? -????ميلادي به جستجو در آثار کوه خواجه پرداخت و حاصل کاوش هاي اين باستانشناس در کتاب " سکستان ، ايران شرق باستان و تاريخ باستانشناسي ايران " آمده است .
???سال قبل هم " گوئليني " باستانشناس و معمار ايتاليايي کاوش هاي محدودي در آثار کوه خواجه انجام داد که نتايج آن را در کتابي با عنوان " معماري ايران و آثار کوه خواجه " منتشر کرد .
از حيث اعتقادي و بر اساس اسطوره‌ هاي زرتشتي درياچه هامون مقدس بوده و ظهور منجي ( سوشيانت ) از اين درياچه اتفاق مي ‌افتد .
 
بنابر باور هاي آيين مزديسنا و اسطوره ‌هاي پهلوي که بر اساس تعاليم زرتشت تدوين شده است ، در پايان هزاره دوازدهم ، براي سومين بار از خاندان " بهروز پارسا " ، دوشيزه ‌اي به آب درياچه هامون داخل شده و آخرين رهاننده يا " سوشيانت " موسوم به " استوت ارته " از وي زاييده مي ‌شود .
 
به همين لحاظ کوه‌ خواجه نيز تقدس خاصي دارد ، سوشيانت به شکل هاي مختلف تقريبا در تمام متون زرتشتي و اوستايي از جمله در گاتها ، يسنا ، سروده ‌هاي زرتشت و يشتها مورد اشاره قرار گرفته و شکي نيست که اشو زرتشت در کتاب اوستا به آن اشاره داشته است .
در سال ???? نيز ميراث فرهنگي به کار بررسي و نقشه‌ برداري از آثار کوه خواجه پرداخت و پس از کاوش هاي مختلف در سال هاي متمادي در اين محل ? ?? اثر از دوران تاريخي مختلف کشف شد .
تزيين هاي معماري بکار رفته در برخي قلعه ‌هاي اين بنا شباهت به شيوه يوناني دارد ، سر ستون‌ هايي به سبک دور يک با پيچ هاي توماري ، تزيينهاي ديگري مانند گل کوچک پرپر به صورت نيلوفري (لوتوس) ، از هنر هخامنشي اقتباس شده است و بعضي از آنها به هنر بين‌النهرين نيز شباهت دارد .
کوه خواجه در ميان اديان سه گانه کهن شامل اسلام ، مسحيت و زرتشت ( ايران باستان) از اهميت و قداست زيادي برخوردار بوده است .
اين کوه نام خود را از آرامگاه خواجه مهدي يکي از دوستداران خاندان علوي که مزارش بر فراز اين کوه واقع شده ، گرفته است .
خواجه غلطان ، کوه نور ، کوه موعود و کوه باطني از ديگر عناويني است که اين کوه به آنها ناميده شده است .
اين بنا براي مسيحيان نيز مقدس است زيرا که آورده‌ اند ، در زمان تولد حضرت مسيح در بيت ‌الله سه مغ ( روحاني ) برفراز اين کوه ايستاده و نظاره‌گر نوري که از اين پيامبر خدا در هنگام تولد ساطع مي ‌شد ، بودند و آن سه به مسيح ايمان آوردند .
مقبره خواجه مهدي و قبرستاني که از دوره اسلامي ، اتاق پير گندم دريان و اتاق بي‌باد در کوه خواجه باقي مانده اين بنا را براي مسلمانان نيز مقدس کرده بطوري که در اعياد مذهبي ، ملي و ايام تعطيل زايران براي زيارت به اين مکان مي ‌آيند .
از مهمترين آثار بر جاي مانده از دوران تاريخي در کوه خواجه " کهن دژ " ، " کک کوهزاد " و قلعه " کافران " که برخاسته از تمدن عظيم ساساني و اشکاني است را مي‌ توان نام برد .
آتشدان ، اتاق طواف ، رواق هايي با نقاشي هاي ديواري زيبا و محلي که گالري نام گرفت به خاطر وجود تعداد زيادي از نقاشي هاي ديواري از پرتره پادشاهان  ، بزرگان و داستانهاي مذهبي با کادر و قابي در اطراف که در تمام نقاط اتاق خودنمايي مي ‌کند و حتي تا سقف نيز کشيده شده از جمله آثار مهم کشف شده در کوه خواجه سيستان است .
نقاشي ديواري سه مغ يا سه پادشاه ، نقش خداي " اوروس " خداي پيروزي سوار بر اسب ، نقش شاه و ملکه و تصاويري از بزرگان پارتي و برج و بارو هاي قلعه نيز از نقوش اصلي اين بناي به جاي مانده از تمدن عظيم ايراني است .
 
دو نقش برجسته گلي با تصوير سه سوار بر اسب در حال حرکت در پشت هم و ديگري تصوير شيري که يورش برده بسوي فردي که سوار بر اسب است که بوسيله ميخ هاي چوبي به ديوار نصب شده از ديگر آثار بدست آمده از کوه خواجه است .
در کاوش هاي انجام شده در کوه ‌خواجه و قلعه ‌هاي موجود در آن ، ديوار هايي با ارتفاع? ?? متر که با خشت ساخته شده و بيش از يک هزار سال قدمت دارد نيز کشف شده ‌اند .
روزگاران نه چندان دور درياچه هامون پر آب بود و کوه خواجه به مانند جزيره‌ اي سربر آورده از ميان آب هاي اين درياچه از دور خودنمايي مي ‌کرد .
آن زمان کوه خواجه و قلعه اشکاني آرام گرفته بر پشته آن خوشبخت بودند .
خوشبخت از آن رو که انسان کمتر مي‌ توانست به آن دسترسي داشته باشد و همه از دور به زيارت اين کوه مقدس مي ‌پرداختند .
اما به مرور زمان با استمرار خشکسالي و خشکي درياچه هامون و نيز قهر طبعيت اين بناي مهم در آستانه تخريب قرار گرفته است .
با اين وجود سازمان ميراث فرهنگي ، گردشگري و صنايع دستي سيستان و بلوچستان اين بناي عظيم را به همراه دو اثر منحصر بفرد ديگر سيستان به نام هاي شهر سوخته (? ???? سال قبل از ميلاد ) و دهانه غلامان ( شهر هخامنشي ) براي ثبت در فهرست آثار جهاني به سازمان علمي ، فرهنگي ، تربيتي و آموزشي ملل متحد ( يونسکو ) پيشنهاد داده است .
منطقه سيستان با جمعيت ? ??? هزار نفر و دو شهرستان زابل و زهک در شمال استان سيستان و بلوچستان قرار دارد .