بقعه سيد حمزه يا « ساري گل آقاسي » ( به ترکي آذربايجاني يعني « آقاي گل زرد » ) به گفته برخي مقبره حضرت سيد حمزه بن موسي الکاظم است که به صورت گنبد مدور کوچکي در ضلع غربي بقعه سيد امين الدين جبراييل در روستاي کلخوران بنا شده است .
دليل اشتهار سيد حمزه عليه السلام به « ساري گل آقاسي » اين است که گويا در يکي از شورش هاي داخلي ، زني از ترس به درخت گل زردي که در پاي ديوار مقبره سيد حمزه بوده پناه مي برد و از اين حادثه به طرز معجزه آسايي نجات مي يابد و بدان جهت حضرت سيد حمزه بدان نام مشهور شده است .
بقعه سيد حمزه در محله ي سرخاب در کنار مقبره الشعرا در خيابان ثقه الاسلام تبريز واقع شده است . نمونه هاي حجاري ظريف باقي مانده از اين بقعه ، نشان دهنده ي عظمت بناي اوليه است . طاق مرمرين سر در صحن مدرسه که از چهار قطعه مرمر بزرگ تشکيل و در پيشاني آن آيه اي از سوره ي " الحجر " حک شده ، از اين جمله است .
عرض طاق بقعه 183 و بلندي قسمت اصلي 120 سانتيمتر است . در بالاي طاق سر در ، سنگ نبشته ي مرمرين ديگري به تاريخ 1279 هجري قمري نصب شده ،که مربوط به زمان ناصر الدين شاه قاجار است .
ازاره هاي مرمرين ديوار شرقي دهليز در دو طرف در ورودي آن قرار گرفته و بر روي آنها نقوش زيبايي به شکل برجسته کنده شده که ظاهراً مربوط به دوره ي آق قويونلو و ترکمانان است . به اين ترتيب مشخص مي شود که بقعه ي سيد حمزه در تمام ادوار تاريخ از ايلخانان وترکمانان ، تا صفوي و قاجاريه مورد احترام بوده است .
نماي طاق مرمرين در ورودي بقعه ،از شاهکار هاي حجاري دوره صفويه وآينه بندي هاي طاق بالاي صندوق قبر امامزاده بسيار چشمگير است .
تاريخ بناي نخست بقعه 714 هجري قمري يعني همان سال در گذشت صاحب مقبره است . وي سيد جليل القدري به نام " ابوالحسن حمزه بن حسن بن محمد " بود که همزمان با سلطان محمود غازان خان و سلطان محمد خدابنده ( اولجايتو ) مي زيست و از احترام بسيار برخوردار بود .
درويش حسين کربلايي ، از بقعه و منضمات آن شامل مسجد ، مقبره و مدرسه ياد کرده و نوشته است که مصحفي بر روي قبر سيد حمزه هست که مي گويند به خط حضرت اميرالمؤمنين علي ( ع ) مي باشد .
درباره امامزاده
امامزاده سيد حمزه در محله سرخاب تبريز ، در محل تقاطع خيابان ثقه الاسلام و بازارچه سيد حمزه قرار دارد که در گذشته ازشکوه و عظمت زيادي برخوردار بوده است . صاحب کتاب « روضات الجنان و جنات الجنان » شکوه و زيبايي و بلندي بنا را تعريف کرده و گنبد و عمارت مقبره را « از کمال ارتفاع با آفتاب برابر » ستوده است .
سيد حمزه ، که در دربار غازان خان از جايگاه ويژه اي برخوردار بوده در سال 714 هـ ق به دست مغولان کشته شد و در بنايي که ميرزا ابوطالب - وزير آذربايجان - در همان سال بر آرامگاه وي احداث کرده به خاک سپرده شد . آنچه امروز از بقعه سيد حمزه باقي مانده ، صحن نسبتاً وسيعي است که در سمت جنوب آن ، مقبره قرار گرفته و در سمت شرق و شمال آن ، حجرات و مدرس هايي است که از ده ها سال پيش متروک مانده و به امانتگاه اموات تبديل شده و در تعميرات سال هاي 1333 – 1334هـ .ش که از محل اوقاف ظهيريه به عمل آمده دوباره به حجره و اقامتگاه طلاب علوم ديني تغيير صورت داده است . اين بقعه گنبد بلندي دارد . طاق زيرين گنبد آيينه کاري شده و بر دور آن کتيبه هايي که مشتمل بر تاريخ مي باشد نوشته اند . اصل بقعه ، مقبره کوچکي است که تقريباً چهار ذرع طول و سه ذرع عرض دارد . حجره جداگانه أي در سمت غربي آن بوده که بين مقبره و آن حجره ديواري فاصله بوده است . ضمناً قبر ميرزا محمدابراهيم وزير ، در دهليز سرداب واقع است و اسم آن مرحوم در دو سوي دري که به گنبد داخل مي شود ، نوشته شده است . در ترکيب فعلي بنا ، نمونه هايي از حجاري و کاشيکاري پيشين بهچشم مي خورد که از نمونه هاي بسيار جالب حجاري آن طاق مرمرين صحن سردر مدرسه است که از چهار قطعه مرمر بزرگ تشکيل يافته است . پايه هاي طاق از سنگ مرمر ساده أي هستند که به جاي نمونه هاياصلي گذاشته شده اند . در پيشاني اين طاق از دو سو به طور متقابل به خط ثلث عالي آيه شريفه « ادخلو ها بسلام آمنين » و در زير هر يک از آنها در ميان ترنج عبارت « يا مفتح الابواب » به طور برجسته کنده شده است .
در نوک ترنج ها ، يک ختايي کوچک و در اطراف آنها اسليمي هايي نقر شده است . در کرانه هاي طاق در جانب شرقي و غربي خطوط نستعليق حک گرديده که با يک رشته اسليمي زيبا تزئين يافته است . عرض اين طاق ، 183 و بلندي قسمت اصلي آن 120 سانتي متر است . بالاي طاق سردر نيز ، سنگ نوشته مرمريني نصب شده که مربوط به زمان ناصرالدين شاه قاجار است و حکايت از تعمير اين بقعه به سال 1279 هـ ق دارد .
به طاق مرمرين در ورودي بقعه که نماي شمالي آن يکي از شاهکار هاي حجاري دوره صفويه به شمار مي رود نوشته هايي با تزئين اسليمي و ختايي و گياهي ديده مي شود . در قسمت پايين هر يک از پايه هاي طاق ، يک ترنج قنديلي گلدار تعبيه گرديده که در داخل ترنج سمت راست ، عبارت « ميرزا محمد ابراهيم وزير آذربايجان » به طور برجسته حجاري شده است و نشان مي دهد که جسد ميرزا ابراهيم در آستانه بقعه به خاک سپرده شده است .
علاوه بر اين ها ، آيينه بندي طاق بالاي صندوق نيز داراي ارزش هنري است . هر چند که در وسط بنا صندوقي نهاده شده اما خود قبر همچون ديگر مقابر دوره ايلخاني ، در سرداب زيرين بنا قرار دارد .
در جانب غربي صحن بقعه سيد حمزه مسجد عالي و با شکوه ظهيريه قرار گرفته است که مسجدي است مستطيل شکل بدون ستون به ابعاد 20*8 متر داراي يک گنبد بزرگ به قطر هشت متر در وسط و در طاق و دو گنبد کوچکتر در سمت شمال و جنوب و يک مخارجه به ابعاد 8*4 متر در جانب غربي و در شاه نشين 4*1 متر و يک شاه نشين 8*1 متر درجانب شرق .
در چهار سوي گنبد بزرگ چهار منفذ کوچک جهت روشنائي و تهويه مسجد تعبيه شده است . دو در کوچک نيز از جانب غربي به طور قرينه به دو مخزن کوچک باز مي شود . دور تا دور مسجد ازاره مرمري خوش رنگي به بلندي 105 سانتي متر دارد که در قسمت فوقاني آنها آياتي با خط ثلث بسيار زيبا به طور برجسته نقر شده است . طاق هاي مرمرين محراب در ورودي روبروي محراب و دو مخزن کوچک که در بالا از آنها نام برده شد همه مزين به نقش ترنج ختائي ، اسليمي و آيات قرآني است . اين مسجد بيشتر به مسجد « سيد حمزه » در بين مردم معروفيت دارد . سابقاً « قزللو مسجد » مي گفتند و شايد علتش مذهب بودن تمام تزئينات و کتيبه هاي طاق ها ، ازاره ها و رواق ها بوده است . باني اين مسجد و اضافات آن از قبيل دارالشفاء و شبستان و مدرس ، ظهير الدين ميرزا محمد ابراهيم پسر صدر الدين محمد ، وزير آذربايجان بوده که بقعه و مدرسه سيد حمزه را تعمير کرده و مسجد مورد بحث و متعلقات و منضمات آن را به سال يک هزار و هشتاد و هفت هجري قمري احداث و موقوفات زيادي براي حفاظت و نگهداري و اداره امور مربوط بدان معين کرده است . اين موقوفات به نام ظهيريه معروفند .
قرار گرفتن بقعه امامزاده سيد حمزه بن موسي بن جعفر (ع) در کنار مقبره الشعرا قداست و معنويت خاصي به اين مکان تاريخي و فرهنگي بخشيده است . نمونه هاي حجاري ظريف باقي مانده از اين بقعه نشاندهنده عظمت بناي اوليه است که نزد مردم تبريز از اعتبار و ارزش والايي برخوردار بوده و اعتقاد به عزت و برکت آن باعث شده است که تني چند از عارفان و بزرگان بنا به وصيتشان در جوار آن دفن شوند .
اين مکان هم اکنون با اندکي بازسازي به زيارتگاه و معبد پر رفت و آمدي تبديل شده است که زائران از نقاط مختلف استان و نقاط مختلف کشور به زيارت اين سيد جليل القدر مشرف مي شوند .
بناي نخست اين بقعه به روايت سنگ مرمر بالاي سر در صحن در سال 714 هجري قمري احداث شده و صاحب مقبره که سيد جليل القدر به نام ابوالحسن حمزه بن حسن بن محمد مي باشد با 16 واسطه نسبتش به امام موسي بن جعفر (ع) مي رسد .
بقعه اين امامزاده بعد از سالها ، در سال 1382 با تخصيص اعتباري معادل 681 ميليون ريال از محل اعتبارات استاني توسط سازمان ميراث فرهنگي استان بازسازي و مرمت شد و با آيينه کاري داخل بقعه توسط سازمان اوقاف و امور خيريه استان اندکي احيا گرديد اما هم اينک نماي خارجي اين مکان به قدري آشفته و ناهمگون است که از دور براي هر رهگذري مشخص نيست ، اما با اين وجود داخل صحن همه روزه مملو از زائران است .