پل خداآفرين يکي از آثار تاريخي استان آذربايجان شرقي که در شهرستان کليبر واقع شده‌ است . اين پل از دو پل مستقل تشکيل شده ‌است که قسمت ‌هايي از يکي از اين پل ‌ها شکسته و نيمي از آن باقي مانده ‌است ؛ ولي پل ديگر کاملا سالم مي ‌باشد . پل خداآفرين در نزديکي سد خداآفرين و در چند کيلومتري روستاي ساري ‌جالو از توابع بخش خداآفرين قرار گرفته ‌است .

معماي پل هاي خداآفرين
پلهاي خداآفرين که در ميان دو قسمت از سرزمين آذربايجان يعني قره داغ و قره باغ بنا شده است .
مردم ديرزماني ارس را رودي از بهشت مي‏ ناميدند . پل هاي خداآفرين به تعداد دو فقره و با فاصله 800 متر از يکديگر در نقطه باريک اين رودخانه ساخته شده ‏اند . هر دو پل از نظر مهندسي و معماري با يکديگر تفاوت دارند . يکي از آن ها با سنگ سفيد ساخته شده و 11 دهانه دارد . بلندي آن 12 متر و طول آن 130 متر است . بنا به شدت آب، دهانه آن با يکديگر از نظر اندازه اختلاف دارد . موج شکن ها نيز از سنگ رودخانه هستند . در سال 1828 پس ازعهد نامه ترکمن چاي ، قسمت متصل به دو ساحل پل منفجر گرديد .

منابع اطلاعاتي در مورد پل ها اندک است . تنها يکي از نويسندگان سده 13 از احداث آنها در سده هشتم ميلادي خبر مي ‏دهد . پايين تر از پل سنگي ، پل ديگري با آجر پخته ساخته شده است . چون رودخانه در اين قسمت عريض تر است ، طول پل آجري و تعداد دهانه آن بيشتر است . اين پل 200 متر طول و 5/4 متر عرض و 15 دهانه دارد . براي اين پل نيز موج شکن هاي مخصوصي ايجاد شده است . اندازه آجر ها و معماري اين پل ، احداث آن را در سده 13 امکان پذير مي‏ سازد . دو مسئله مبهم وجود دارد :
يکي از آنها اين است که چرا دو فقره پل ساخته شده است ؟ چرا در حالي که يکي ويران نشده ديگري ساخته شده است ؟
مسئله ديگر اينکه چرا اين پل ها تنها در اين مکان ساخته شده اند ؟ چرا که خداآفرين بر سرراه هاي کاروان رو قرار ندارد و از نظر جغرافياي نيز کمتر قابل دسترسي است  .

برخي معتقدند که چون پل سنگي ناتوان گرديد ، پل آجري ساخته شد . اين انديشه صحيح نيست چرا که قديمي ترين پل در سده 19 به سختي خراب شده است و تازه نتوانسته اند به طور کامل آن را ويران کنند . پل دوم اکنون نيز تواناست . پس اين فکر راضي کننده نيست  .
احتمال ديگر اينکه از نظر ما هر دو پل توسط فئودال ها و براي اخذ گمرک و کسب ثروت ساخته شده ‏اند . چنين اتفاقي در مشرق زمين و همچنين مغرب زمين مرسوم بوده است  .
گمان ديگر اينکه پل اول براي پل دوم نقش سبک کننده و کمک رسان را داشته است . يعني پل او براي کم کردن نيروي امواج در زمان سيل و پل دوم براي رفت و آمد سالم و بي خطر به کار مي رفت  .
احتمال ديگر اينکه يک پل براي حمل و نقل انسان ها و پل ديگر براي عبور حيوانات و احشام بوده است . در هر حال تحقيقات بيشتري لازم است  .
مسئله موقعيت پل ها همچنان باقي است . اين پل ها نه بر سر راه اردبيل ـ بيلقان و نه بر سر راه تبريز ـ جلفا قرار ندارند . در جنوب آن کوه هاي صعب العبور و در شمال صحرا هاي خالي وجود دارد . دو احتمال وجود دارد :
نخست اينکه پل هاي خداآفرين اصلاً براي کاروان ها ساخته نشده بلکه استفاده نظامي و استراتژيک داشته است . ديگر اينکه پس از اشغال آذربايجان توسط تازيان ، ميان وادي قره‏چاي با جاده ‏هاي تبريز ـ بيلقان ـ بردع ـ تفليس راه تجاري جديدي بوده که اين پل ها در مسير آن ساخته شده اند . ولي اين فکر به نظر علاقلانه نيست . چرا که اين راه چندان اهميتي نداشته که چنين پل هايي بر آن ساخته شوند . تحقيقات نشان مي‏ دهد که احتمال اول به حقيقت نزديک تر است  .
دو مسئله اين احتمال را تقويت مي ‏کند : اولاً هيچ معلوماتي درباره وجود راه تجاري در اين منطقه در دوره باستان و ميانه وجود ندارد و شرايط جغرافيايي و طبيعي نيز اين اجازه را نمي ‏داد . دوم اينکه در هر دو سوي رود در جاهايي مناسب قراولخانه‏ هايي درست شده بود . قراولخانه شمالي جايي بلندتر از رودخانه ساخته شده و اکنون در ميان اهالي به قيزقالاسي معروف است . قراولخانه جنوبي نيز درست روبروي پل سنگي و به صورتي مستحکم بنا شده است . وجود چنين ساختماني تنها به منظور جنگ و دفاع قابل قبول است . تحقيقات در باره پل ها همچنان ادامه دارد  .

روند تخريب اين پل ها از زماني که ـ پيروزي بلشويک ها بر تزارها در روسيه ، 1917 ميلادي ـ  عبور متوقف شد ، آغاز شده است و اما نگراني از تخريب کامل آن ها زماني شکل گرفت که احداث سدعظيم خداآفرين آغاز شد . اين پل ها درست در پاي ديوار سد هستند و از زمان آغاز عمليات ساخت سد در سال  1380، روزانه شاهد تردد خودرو هاي سبک و سنگين از کنار خويش بوده اند و نگاهي به تأسيسات و بناهاي مجاور آن ها ، نشان مي دهد که حساسيت ها و ملاحظات حفاظتي لازم صورت نگرفته است و فعاليت هاي عمراني سد بر اين پل ها آثار تخريبي خود وارد کرده است . در چنين شرايطي است که استحکام بخشي و مرمت در اين پل ها بايد پيش از اين ها مورد توجه واقع مي شد که هنوز خبري نيست .

متأسفانه اين پل ها از منظر ميراث فرهنگي و از کارکرد گردشگري چندان مورد توجه قرار نگرفته اند . پس از اين نيز که ميان سدخداآفرين و سدقيزقالاسي قرار خواهند گرفت ، معلوم نيست که دسترسي به اين پل ها براي گردشگران چگونه خواهد بود . هر چند امروز نيز تعريف خاصي براي گردشگري ندارد و راهنما و کتيبه اي که آن ها را معرفي کنند ، در محل موجود نيست . اين سد ها با همکاري مشترک جمهوري اسلامي ايران و جمهوري آذربايجان اجرا مي گردد . سدخداآفرين که 15 آذرماه امسال آبگيري شد ، با هدف توليد 200 مگاوات برق وسد قيزقلاسي کمي پايين تر در نزديکي خمارلو به صورت سد تنظيمي جهت انتقال آب ارس به دشت مغان براي آبياري 75000 هکتار زمين کشاورزي در حال ساخت مي باشد . محوطه ي پيش از تاريخ در اين مسير نيز با حضور همزمان 5 تيم باستان شناسي مورد کاوش قرار گرفت و منجر به کشف تمدن شهرنشيني 7 هزارساله در حاشيه ي اين رود شد .

امروز در حالي از بناي سد ميان ايران و کشور هاي آن سوي ارس به عنوان وسيله و نماد دوستي و پيوند ياد مي شود که پل هاي خداآفرين به عنوان نماد ارتباط تاريخي دو سوي اين رود در حال تخريب و نابودي است . پل بزرگ به شماره ي 1858 ( به دوره ي قرون اوليه اسلامي ) و پل کوچک به شماره ي 1859 ( به دوره ي صفويه ) در پنجم اسفند سال 1376 در فهرست آثار ملي ثبت شده است . پس اين پل ها جزو آثار ملي هستند و نبايد به اين شکل مورد بي توجهي و بي مهري قرار گيرند . و حال که کشف تمدن پيش از تاريخ خداآفرين ، اين منطقه را بيش از پيش مورد توجه قرار داده و از منظر ميراث فرهنگي و گردشگري اهميت ويژه يافته است ، بر مسئولان امر در اين حوزه فرض است که نسبت به مرمت و استحکام بخشي و حفاظت از پل هاي تاريخي خداآفرين همت کنند .